Voorbij het geheugen

‘Op de binnenplaats streek ik mijn handen een tijdlang over de klamme Saratovse baksteen. Alles was zoals het moest, zelfs beter. De nooit geziene, mij door niemand beschreven overgrootvaderlijke binnenplaats herkende ik onmiskenbaar als zo danig, het kon niet anders. De binnenplaats sloot me in zijn armen, zeg maar. Na er nog zo’n tien minuten te hebben rondgestapt, vertrok ik, na een gedegen poging de plek in me op te slaan. Een weekje later werd ik gebeld door de kennis uit Saratov, die me gegeneerd vertelde dat hij zich in het adres had vergist. De straat was goed, maar het huisnummer klopte niet. “Sorry, Masja, ik schaam me dood.” Dat is ongeveer alles wat ik over het geheugen weet.

De zoektocht naar haar familiegeschiedenis zet Maria Stepanova aan het denken. Op welke manier moet zij zich verhouden tot de voorbije levens die ze bestudeert? Zijn herinneringen aan het verleden te bewaren? Wie of wat getuigt van mensen en dingen die verdwijnen? Hoe slaan de grote gebeurtenissen van de twintigste eeuw neer in het geheugen van mensen van nu?

Wanneer Maria Stepanova op zoek gaat naar de geschiedenis van haar Joods-Russische familie stuit ze op dokters, architecten, bibliothecarissen, accountants en ingenieurs die voorbestemd waren om slachtoffer te worden van vervolging en onderdrukking. Gek genoeg overleefde iedereen de verschrikkingen van de twintigste eeuw. Stepanova’s voorouders probeerden een onspectaculair leven te leiden. Stuk voor stuk waren zij nopvallende figuren in een roerige tijd. Tijdens haar zoektocht naar de verloren levens verkent Stepanova op unieke wijze de relatie tussen geschiedschrijving, herinnering en tijd. Zij legt haar lezers een belangrijke vraag voor: hoe kunnen we in het heden leven met onze beschrijving van het verleden?